فهرست مطالب

تاریخ و تمدن اسلامی - پیاپی 15 (بهار و تابستان 1391)

مجله تاریخ و تمدن اسلامی
پیاپی 15 (بهار و تابستان 1391)

  • تاریخ انتشار: 1391/06/20
  • تعداد عناوین: 9
|
  • عبدالرحیم قنوات صفحه 3
    ضمن بحث و ارائه نظر درباره شخصیت حسین بن علی(ع) و قیام و شهادت ایشان، گاه به داستان زنی ارینب نام اشاره می شود که یزید عاشق او شد و معاویه شوهرش را فریفت تا او را طلاق دهد و به همسری یزید درآید، اما هنگامی که فرستاده معاویه برای خواستگاری او میرفت، امام(ع) خواست تا پیشنهاد ازدواج وی را نیز مطرح سازد؛ ارینب ازدواج با امام را ترجیح داد، اما امام(ع) او را به همسر
    سابقش برگرداند و گفت که غرض وی از این ازدواج بازگرداندن او به همسرش بوده است، و بدین سان عشق یزید و نقشه معاویه ناکام ماند. اهمیت این داستان در آن است که در بعضی از منابع این رویداد برساخته را از زمینه ها و دلایل تقابل حسین بن علی(ع) با یزید شمردهاند. در این مقاله روایات مختلف مربوط به این داستان بررسی و حقیقت ماجرا آشکار میگردد.
    کلیدواژگان: حسین بن علی(ع)، معاویه، یزید، ارینب دختر اسحاق، هند دختر سهیل بن عمرو
  • سیدمحمدهادی گرامی صفحه 27
    گفتمان تفویض به معنای غلو و جریان مفوضه از موضوعاتی اند که در بررسی تاریخ اندیشه امامیه
    تاکنون بدانها کمتر توجه شده است. پژوهش های معدودی نیز که به این بحث پرداخته اند غالبا در
    چارچوبی کلامی بوده است و از بررسی تفویض و مسائل مربوط به آن در بستر تاریخی اش غفلت شده است. این مقاله تاریخ شک لگیری و تطور گفتمان تفویض در سده دوم هجری را دنبال می کند. پی گیری این موضوع از نقطه آغاز آن، یعنی سده دوم هجری، نشان می دهد که گفتمان تفویض در دوره صادقین غالبا در برابر جبر به کار می رفته است. « تفویض » علیهماالسلام هنوز معنای معهود آن را نداشته و نگارنده در ادامه نشان می دهد که از اواخر سده دوم هجری بود که گفتمان تفویض در جامعه شکل گرفت؛ یعنی برخی عقاید غالیانه که تا پیش از آن وجود داشت، در قالب گفتمان تفویض و اصطلاح مفوضه مطرح و صاحب هویت اجتماعی شد. این مقاله در ادامه به بررسی علل و زمینه هایی می پردازد که موجب شد اصحاب مفضل بن عمر یعنی مهم ترین گروه امامی که با این گفتمان پیوند یافت به اعتقادات تفویضی متهم شوند و بعضا مفوضی خوانده شوند.
    کلیدواژگان: گفتمان تفویض، مفوضه، طیف مفضل بن عمر، خطابیه، غالیان
  • سیدعلی آقایی صفحه 59
    در سندهای احادیث را می شناسند. آنان در « حلقه مشترک » مدت هاست که محققان غربی پدیده مطالعات خود از این پدیده تفسیرهای مختلفی عرضه داشته اند و از آن برای تاریخ گذاری احادیث بهره گرفته اند. مقاله حاضر، در صدد پاسخ به این پرسش است که آیا این پدیده نزد محدثان مسلمان در دوران متقدم نیز شناخته بوده است و از میان انبوه اصطلاحات حدیثی که محدثان در تبیین ویژگی های مختلف احادیث و راویان آنها وضع کرده اند، کدامیک به حلقه مشترک مربوطند. با مرور آثار حدیثی ناظر « فرد » و « غریب » متقدمان آشکار می شود که پاسخ سوال نخست مثبت است، و اصطلاحاتی چون به وجوهی از همین پدیده وضع شده و به کار رفته اند. همچنین نشان داده می شود که اصطلاح حدیثی گرفت. در پایان با بررسی نحوه مواجهه « حلقه مشترک » را می توان معادل اصطلاح غربی « مدار » محدثان متقدم با این پدیده، روشن می شود که تفاوت فهم و تفسیر محققان غربی و مسلمان از این پدیده ریشه در تفاوت رهیافت های آنان به سنجش اعتبار و نقد احادیث دارد.
    کلیدواژگان: حلقه مشترک، مدار الحدیث، تفرد، حدیث غریب، حدیث فرد، اعتبار حدیث، متابعات، شواهد
  • علی محمدی صفحه 99
    با آنکه بیشتر فرق اسلامی در طول تاریخ با همدیگر اختلاف و درگیری داشتند، اما این اختلافات در
    میان شیعه و سنی نمود بیشتری یافته است. بغداد به عنوان مرکز خلافت عباسی، مرکز تجمع شیعیان و همچنین حنبلی ها به عنوان طیف تندرو سنی مذهب نیز بود. با سقوط آل بویه که به تقویت جایگاه شیعیان در بغداد کمک زیادی کرده بودند، سلجوقیان سنی مذهب روی کار آمدند. حنبلی ها که سابقه دشمنی دیرینی با شیعیان داشتند، از این فرصت بهره بردند و عرصه را بر شیعیان تنگ تر کردند و این منازعات به اوج خود رسید. در این مقاله به بررسی فراز و فرود درگیر ی های این دو فرقه در بغداد عصر سلجوقی پرداخته شده است.
    کلیدواژگان: درگیری های شیعه، سنی، حنابله، شیعه امامیه، سیاست های مذهبی سلجوقیان
  • بابک خضرایی صفحه 125
    از موسیقی عصر سلجوقی اطلاعات اندکی در دست است، زیرا نوای موسیقی آن دوره، برخلاف برخی بناها، آثار فلزکاری و دیگر هنرهای دستی و همچنین دیوان اشعار شاعران، برای همیشه از دست رفته و از طرف دیگر به نظر می رسد در دوره سلجوقی (شاید به سبب نبردها و جابه جایی های بسیار) نگارش رسالات موسیقی چندان رونق نداشته است. با این همه گزارش ها و نشانه هایی در منابع مکتوب، از جمله دیوان شاعران آن عصر در دست است که نشان می دهد دربارهای متعدد سلجوقی 431 تا 628 ه) از حمایت موسیقی دانان برجسته دریغ نداشتند. نیز در این دوره رسالاتی در باب ) موسیقی نوشته شده، از جمله رساله موسیقی خیام و رساله موسیقی محمد نیشابوری، و بخش موسیقی جام عالعلوم (باب چهل و هشتم). برپایه این منابع موسیقی این عصر به موسیقی بزمی و رزمی قابل تقسیم است. از سازهایی که در موسیقی بزمی به کار می رفته می توان از رباب، چغانه، چنگ، سنج، تنبور، نی، رود، بربط (عود، مزهر)، و دف نام برد. برخی سازهایی که در موسیقی رزمی به کار رفته عبارت است از طبل و کوس و بورو پرنگ و نفیر که ساخت دو ساز اخیر به الب ارسلان نسبت داده شده است. این گمان را نیز می توان مطرح کرد که احتمالا با گسترش قلمرو سلجوقیان از شرق به غرب، نظام دوازده پرده (مقام) خراسان به روم و بغداد رسیده است.
    کلیدواژگان: موسیقی، سلجوقیان، محمد نیشابوری، کمال الزمان، بورو پرنگ، نفیر
  • سید محمد مظفری صفحه 141
    این مقاله به بررسی نخستین گزارش علمی از یک کسوف حلقوی توسط شم سالدین محمد وابکنوی، از اخترشناسان دوره دوم رصدخانه مراغه، می پردازد. وی گزارش کسوف حلقوی 29 شوال 681 ق./ 30 ژانویه 1283 م. را در زیج محقق سلطانی، مقاله 3، باب 14 آورده است. در اینجا، داده های اولیه و فرآیند محاسباتی وی با توجه به مقادیر جداول زیج ارایه و تحلیل می شود. بخش مربوط به گزارش کسوف حلقوی در زیج محقق سلطانی تصحیح شده و در ضمیمه مقاله آمده است. احتمالا گزارش وابکنوی از کسوف حلقوی 1283 م. نخستین گزارش مشروح از محاسبه کمیت های یک کسوف حلقوی، نخستین گزارش رصدی مکتوب برجای مانده از آن به دست یک منجم حرفه ای، و نخستین پیش بینی علمی این پدیده در اخترشناسی باستان و ادوار میانه است. در بعد تاریخی، امکا نناپذیری وجود کسوف حلقوی در نجومی بطلمیوسی که چارچوب اخترشناسی ادوار میانه را شکل م یداده است، در بعد (context) بستر رصدی و مشاهداتی، بیان جزئیات در گزارش رصدی وابکنوی و دقت قابل توجه آنها در مقایسه با مقادیر نوین و در بعد محاسباتی ارایه مراحل محاسبه به صورت مفصل، ذکر داده های اولیه و داده های منتج در هر مرحله محاسبه که امکان یک بررسی انتقادی را امکا نپذیر می سازد دلایل اصلی اهمیت پژوهش حاضر هستند.
    کلیدواژگان: کسوف حلقوی، قطر ظاهری زاوی های، اختلاف منظر، سنت نجومی مراغه، شمس الدین محمد وابکنوی، زیج محقق سلطان، ی، 1391
  • صفحه 173
    759 ه) برمیگردد - 749 ه) و ابوعنان (حک: 749 - اوج اقتدار خاندان مرینی به دوره ابوالحسن(حک: 731 که از نظر سیاسی سلطه آنان نه تنها بر مغرب اقصی، مقر پیشین این خاندان، بلکه بر مغرب میانه و نزدیک و حتی بخش هایی از اندلس نیز بسط یافته بود. سلطه مرینیان بر سواحل طولانی دریای مدیترانه در این دوره، موقعیت جغرافیایی مغرب را به عنوان دروازه تجارت اروپا و آفریقا ارتقا داد و
    موجب گردید تا مسلمانان و مسیحیان در پرتو منافع مشترک معاهدات متعددی با هدف گسترش تجارت در دریای مدیترانه منعقد کنند؛ حاکمان میورقه، بنادر ایتالیایی ونیز، جنوا و پیزا و سرانجام دولت آراگون هر کدام به طور جداگانه با هدف تامین مایحتاج عمومی و مواد اولیه مورد نیاز خود، پیمان هایی تجاری با مسلمانان مغرب بستند؛ بررسی این معاهدات نشان می دهد که به هنگام اقتدار حاکمان مسلمان، هم پیمانان تجاری مسیحی آنان ناگزیر از پذیرش تعهدات و شروط مسلمانان بودند و چون ضعف مسلمین آشکار می شد، مفاد پیما ننامه ها به شکل یک جانب های به سود مسیحیان تغییر می کرد.
    کلیدواژگان: دریای مدیترانه، ابوالحسن مرینی، ابوعنان مرینی، تاریخ تجارت، میورقه، آراگون
  • علی کاوسی رحیم، رضا کوهکن، یونس فرهمند صفحه 191
    حسن بن زاهد، مشهور به غریب کرمانی از دانشمندان ایرانی است که در نیمه اول سده هشتم هجری زنده بوده است. وی در سال 723 هجری قمری از فضای نامساعد اجتماعی و فرهنگی ایران در زمان حکومت ابوسعید بهادر از ایلخانان مغول به زیر سایه حمایت سلطان محمد بن تغلق، دومین پادشاه سلسله تغلقشاهیان هند پناه برد و آثاری در علم کیمیا تالیف و به آن پادشاه تقدیم نمود. اولین اثر این نویسنده، کتابی به زبان فارسی با عنوان مفتاحالرموز در 6 باب و 31 فصل است. این کتاب در کلیات و مبانی علم کیمیا و بین سا لهای 723 تا 726 هجری قمری تصنیف شده است. از این دانشمند مسلمان، که متاسفانه تاکنون ناشناخته مانده است، حداقل دو اثر دیگر در علم کیمیا به زبان فارسی بر جا مانده است: مقلادالکنوز که جنبه عملی و تجربی آن بیشتر بوده و به شرح فرایندها و آلات و ادوات کیمیاگری پرداخته و رساله مختصری با عنوان منتخب مفتاح الرموز که هرچند مطالب آن تا حدی به مفتاح الرموز شباهت دارد، اما کتاب مستقلی است .
    کلیدواژگان: حسن بن زاهد کرمانی، کیمیای اسلامی، مفتاحالرموز، مقلادالکنوز، منتخب مفتاحالرموز
  • عباس احمدوند، امیر مومنی هزاوه صفحه 205
    دی هربلو بارتلمی دو مولن ویل خاورشناس فرانسوی که در تکوین دانش خاورشناسی در فرانسه نقشی این کتاب هرچند تحت تاثیر اوضاع ناشی از .« کتابخانه شرقی » مهم دارد، مولف کتابی است با نام حملات عثمان ی ها به اروپا، روابط ویژه نویسنده آن با دربارهای فلورانس و پاریس، حمایت سیاستمدارانی چون کولبر از او و سرانجام تدریس وی درکالج سلطنتی (بعدها کالج فرانسه)، با رویکردهایی سطحی و موضع گیری هایی آلوده با سیاست تالیف شده، مد تها تنها منبع خاورشناسان، متفکران و ادیبان مغرب زمین برای خاورشناسی و به خصوص شناخت اسلام بوده است. علی رغم جایگاه مهم هربلو و کتابش در خاورشناسی و مطالعات وابسته به آن، شخصیت او و اثر او برای خاورشناسان متاخر و محققان شرقی خصوصا ایرانی چنانکه باید شناخته نیست. مروری گذرا بر زندگی و آثار دی هربلو، شرحی مختصر از و روش ها « کتابخانه شرقی » عصری که او در آن می زیسته، جایگاهش در خاورشناسی، چگونگی تدوین و رویکردهای مولف در تالیف این اثر، تاثیر آن بر متفکران غربی و خاورشناسان مطالب این مقاله را در بر می گیرد.
    کلیدواژگان: دی هربلو (بارتلمی)، کتابخانه شرقی خاورشناسی، خاورشناسی فرانسه
|
  • Page 3
    Discussing and presenting the views about the personality of Imam \ussain and his rising and martyrdom, one will come across the story of a woman who was loved by Yazīd. So, Mu#awīya, deceived the woman's husband to divorce her in order to marry his son. When the messenger of Mu#awīya was on his way to propose her for Yazīd, Imam \ussain also asked him to question if she is willing to accept his offer for marriage. The woman preferred Imam \ussain. After a while, without marrying her, Imam \ussain sent back the woman to her husband and said that his aim was protection of his wife. Consequently, the purpose of Yazīd was not fulfilled. In some cases the importance of this history has been related to the rise and martyrdom of Imam \ussain. In this article various historical reports are reconsidered and try to evidence the fact.
    Keywords: ussain ibn #Ali, Mu#awīya, Uraynib daughter of IsÈāÎ, Hind daughter of Suhail ibn #Amr
  • Page 27
    Among many studies on the history of Imāmīya, less attention has been paid to the discourse of Tafwī' and Mufawwia. However there are some studies which examined this issue, they investigated Tafwī' only in a polemical framework and study of Tafwī' and related issues in a historical context did not accorded. This paper discusses the formation history of Tafwī' discourse and its evolution in the 2nd century AH. Investigating this discourse at the beginning of the 2nd century demonstrates that it did not related to the Ghuluw at the time, while it was used for issues related to djabr and Tafwī' (predestination) during the -ādiÎayn lifetimes. Although before the late 2nd century Ghulāt was held Tafwī' notions, but author shows that the formation of Tafwī' discourse was not in that time and it was emerging as discourse and found a social identity at the late 2nd century AH. In this paper we also continue to investigate the causes that led the Circle of Mufa''al to be charged with Tafwī' or in some cases called Mufawwia.
    Keywords: discourse of Tafwī (delegation), Mufawwia, Circle of Mufa''al ibn #Umar, Khaããābīya, Ghulāt
  • Page 59
    Western scholars for a long time. They have interpreted that differently in their studies and used it for dating traditions. This article answers the question, whether early Muslim traditionists, were familiar with this phenomenon and also which technical \adīth terms
    are coined for explaining different features of traditions and their transmitters related to common link. Review of early \adīth works reveals that the technical terms such as “gharīb” and “fard” are coined and used concerning some aspects of the same phenomenon. Furthermore, it identifies that “madār” is equivalent with the Western
    term “common link”. Finally, examining how early traditionists dealt with this phenomenon, this paper clarifies that the difference between Western and Muslims scholars’ understanding and interpretation of this phenomenon, is rooted in their different approaches to the validity of HHadīth and their method in criticizing the traditions.
    Keywords: Common link, Madār, Tafarrud, Gharīb, fard, Itibār, Mutābiāt, Shawāhid
  • Page 99
    Whereas most Islamic sects throughout history had conflicts and disputes with each other, these discords were most significant among Shī#a and Sunnī. Baghdād as the Capital of #Abbāsīd Caliphate was the rallying point for Shi’as and Hanbalites -as a radical Sunni branch-as well. After the collapse of Buyid Dynasty during which Shī#as promoted in Baghdād, Sunni Siljuks came to power. 0anbalites with long held enmity toward Shī#as grasped the opportunity and pushed them into a corner and disputes peaked. In present paper ups and downs of disputes between these two sects in Baghdad in Siljuks Dynasty has been addressed.
    Keywords: Siljuks era, 0anābala, 0anbalites, Imāmīya Shī#a, 0anābala, Shi#as Relations, Religious Politics of Siljuks
  • Page 125
    Very little is known about the music under the Siljuks. This was possibly due to the nature of the music itself, which unlike some monuments, metal works and other handcrafts, and also poets’ collections, has gone forever, and also in the Siljuks era (maybe as a result of wars and various displacements), it was not usual to write
    treatise on music. However, there are some reports and signs of music in the written sources that show Siljuks courts supported some of the prominent musicians. There are also the treatises which have been written on music during this era; for example, Khayyām’s music treatise, Muhammad Nishabūrī’s treatise and the Jāmi’ al-Ulūm’s section on music (chapter 48). On the basis of these sources, the music of this age is divided into Bazmī (lyrical) and Razmī (epical). Some musical instruments used in Bazmī music are Rubāb, Chaghāna, Chang (Lyre), Sinj (cymbal), Tanbūr, Ney, Rūd, Barbat ,Ūd (lute),
    Mizhar and Daf. And the musical instruments played in Razmī music are Tabl (drum), Kūs, Burw-i Parang and Nafīr that the two last ones are attributed to AlbArsalān. It is supposed that Khurāsān’s 12 notes system were received to Byzantine and Baghdad by the extension of dominion of Siljuks from East to West.
    Keywords: Music in Siljuk Period, Muhammad Nishābūrī Kamāl alzamān, Burw, i Parang, Nafīr
  • Page 141
    The paper presents a critical review of the iterative process used by Shams al-Dīn Muhammad al-Wābkanawī (Iran, Maragha, ca. 1260– 1320) in order to compute the parameters of the annular solar eclipse of 30 January 1283 from the solar and lunar parameters obtained by Muhyī al-Dīn al-Maghribī (Maragha 1260–1274). Due to the
    impossibility of the annular eclipse in the Ptolemaic tradition, the position of this prediction in the context of medieval astronomy shall also be shortly discussed. Furthermore, since Wābkanawī calls his observation as an evidence for the correctness of his prediction, the computed results have been compared with the true modern data, which established a remarkable agreement between them.
    Keywords: Annular Eclipse, Apparent Angular Diameter, Parallax, Maragha Astronomical Tradition, Shams al Dīn Muhammad al Wābkanawī Zīj al Muhakik al Sulţānī
  • Page 173
    The Marīnīds were at the peak of power in the reigns of Abū Al- 0assan(rule:1331-1349 A.D.) and Abū #Inan (rule:1349-1358 A.D.) during which their political dominance extended not only over the Maghrib Al –AÎsā (Far West) as their former seat of government, but also over the middle and near West and even to some parts of Andalusia. The Marīnīds’ dominance over the Mediterranean long coasts promoted the situation of Morocco in this era as a gateway to Europe and Africa and led toward the conclusion of several treaties between Muslims and Christians in the light of their common interests and with the purpose of expansion of trade in the Mediterranean Sea. The rulers of Mallorca, the Italian ports of Venice, Genoa, Pisa and finally, the Government of Aragon concluded separate trade treaties with Muslims. They aimed to supply raw materials and public necessities. Studies on these treaties show that when Muslims were
    powerful, their Christian trade allies had to accept their conditions and abide by their obligations, while the situation reversed, the contents of treaties changed prejudicially in favor of the Christians.
    Keywords: The Mediterranean Sea, Abū al 0assan, Abū #Inan Marīnī History of Trade, Mallorca, Aragon
  • Page 191
    0assan ibn Zāhed Gharib Kermāni was a Persian Muslim alchemist, lived in first half of the 8th century. In the period of Abu-Sa`id Bahādur of Mongol Ilkhānate dynasty in Iran, Ibn Zāhed travelled in 723 A.H. to India, where he was supported by Sultān Mohammad ibn
    Tughluq, the second king of the Tughlaq dynasty of India, and then his alchemical books were dedicated to the king. His first book, Miftāh al-romūz is an authentic book that deals with the fundamentals of Alchemy, covering 6 chapters and 31 parts. Two other Farsi books are left by him and unfortunately not well-known: Mighlād al-konūz which explains alchemical processes, tools and equipments used in alchemy and Muntakhab (a selection) of Miftāh al-romūz which is an independent treatise, however, more or less, is similar to Miftāh alromūz .
    Keywords: 0assan ibn Zāhed Kirmānī Islamic Alchemy, Miftāh alrumūz, Mighlād al kunūz, Muntakhab of Miftāh al rumūz
  • Page 205
    Barthélemy dHerbelot de Molainville was a French Orientalist. He had a great impact on the development of Orientalism in France and also he was the author of “Bibliothèque Orientale = Oriental Library” which was, for a while, the only reference book for western
    orientalists. However, it was influenced by some political events such as the Ottomans attack to Europe .The author was related to the courts of Florence and Paris and also supported by the politicians like Jean- Baptiste Colbert. He was also teaching in Royal College (later college de France).So, the book was written with superficial approaches and
    political aims. Despite the important position of Herbelot in oriental studies and related fields, today, his character and book Oriental Library is not well known for the Orientalists and especially for Iranian studies researchers. Therefore, this paper tries to reflect a clear
    picture of his character and position in Orientalism. Giving a short biography, short description of his life, the way of writing Oriental Library, the methods and approaches of its author and the influence of the book on western scholars and Orientalists will be discussed in the present paper.
    Keywords: Barthélemy deHerbelot, Bibliothèqueorientale, Oriental Library, Orientalism, French Orientalism